Бүгүнкү күндө, Белфи жана Ким Кардашян модада жүргөндө, аял жамбашына имплантация салса, эч кимди таң калтырбайт. Бирок буга чейин пластикалык хирургия жөнүндө кыялдануу гана керек болгон кезде, адамдын денесинин кээ бир бөлүктөрүнүн табигый, бирок өтө эле чоң формалары көпчүлүктүн бүйүрүн кызыткан. Жапайы - түзмө-түз.
Саарти Бартман деп дагы белгилүү Сара Бартман 1789-жылы Түштүк Африкада туулган. Ал Хоттентот элинин өкүлү. Бул элдин өзгөчөлүгү аялдарда чоң жамбаш жана жыныс органдары деп эсептелет.
Кыздын атасын Бушмендер өлтүрүп кетишкен. Ал балалык жана өспүрүм кезин конуш чарбаларында өткөргөн. 1790-жылдардын аягында аны боштондукка чыккан каралардын арасынан белгилүү Питер Сезар тосуп алып, андан кийин Британиянын кол астында болгон Кейптаунга көчүп кетүүнү сунуш кылган. Саарти өз каалоосу менен же туугандарынын кысымы астында көчүп кетүүгө макул болгону белгисиз, ошого карабастан кыз Кейптаунга кетип, ал жерде эки жыл кир жуугуч жана бала багуучу болуп иштеген, андан кийин нымдуу медайым болуп иштеген. Питер Сезардын күйөө баласы, анын аты Хендрик болчу. Ошол эле учурда, Сара кул үйүнүн жанында жашаган. Мыйзамга ылайык, Хоттентот элинин өкүлү катары кызды кулчулукка учуратууга болбойт, бирок анын жашоо шарты кулдардыкынан таптакыр айырмаланып турганы күмөн.
Саарти эки балалуу болгон, бирок экөө тең ымыркай кезинде чарчап калган деген далилдер бар. Мындан тышкары, ал Европадан келген кедей аскер адамы Хендрик Ван Джонг менен мамиле түзгөн. Бирок анын полку Кейптаун аймагынан чыгып кеткенде, алардын мамилеси табигый түрдө аяктады.
Дал ушул жерде Бартман шотландиялык аскер хирургу Уильям Данлоп менен жолугушуп, ал көргөзмөлөрдө акча табуу үчүн Лондонго барууну сунуш кылган. Саарти баш тартты. Бирок Данлоп өжөрлөнүп, андан кийин кыз Хендрик Сезар аны ээрчитип барганда гана барууга даяр экендигин айтты. Бирок Сезар дагы баш тарткан. Бирок, анын дыйкан чарбасындагы карыздары өсүп, "бекер кара" статусу ага акча табууга мүмкүнчүлүк берген жок. Акыры, ал баш тартты.
19-кылымдын башында жазылган Бартмандын карикатурасы
1810-жылы Саарти Хендрик Сезар жана Уильям Данлоп менен Лондонго сапар алган. Ал жакта Данлоп Королдук Коомго кат жөнөткөн, ал Сара эки жыл бою өзүнүн адаттан тыш көрүнүшүнө байланыштуу көргөзмөлөрдө чыгып, ага акча таап, андан кийин мекенине кайтып келиши керек деп айткан - Данлоп менен анын үй-бүлөсүнүн ортосунда ушундай келишим болгон.. Албетте, бул каттын чындык менен анчалык деле байланышы жок болчу, бирок Коом ушул шарттар боюнча кыздын шоуга катышуусуна макул болгон, бирок кийинчерээк Данлоптун чыныгы максаты ачыкка чыкканда, анын өкүлдөрү алардын чечимине өкүнүшкөн.
Натыйжада, Бартман төрт жыл Англиядагы жана Ирландиядагы коомдук жайларда көргөзмө болуп, көбүнчө жаныбар сыяктуу капаста көрсөтүлдү. Ырас, ошол эле учурда, Саарти эч качан өзүн жылаңач көрсөтүүгө жол берген эмес. Тар болсун, бирок ал ар дайым кийим кийип жүрдү.
Кулчулуктан куткаруу кыймылынын өкүлдөрү Саартиди көрүп, кызга боору ооруп, Сааранын демонстрациясы жалаң гана эмес, анын эркине каршы жасалган деп билдирүү менен сотко кайрылышкан. Бул жерде белгилей кетүүчү нерсе, 1807-жылы Англияда кул сатууга тыюу салынган. Бирок, Данлоп Бартман менен анын ортосунда келишим түзгөндөн кийин, сот кыздын ээлеринин пайдасына чечим чыгарган. Чындыгында, эч ким бул келишимдин аныктыгына ишенишкен эмес, бирок ошол мезгилдерде "мурдагы" кул ээлери да өзүлөрүнүн "продуктусунан" ар дайым артыкчылыктарга ээ болушкан.
Бирок, соттон көп өтпөй Сезар шоу программасынан кетип, Данлоп кыздын жалгыз ээси болуп калган. Ал аны өлкөдөгү жарманкелерге, анын ичинде Манчестерге алып барууну уланткан, ал кыз өзүнүн чөмүлтүлгөнүнөн кийин Сара Бартман деген ысым алган (Саартинин чыныгы аты белгисиз). Бартман ошол эле күнү үйлөнгөн деген далилдер бар.
Etienne Geoffroy, литография / Wikipedia
1814-жылы, Данлоп өлгөндөн кийин, кызды Генри Тейлор аттуу адам ээлеп алып, аны Парижге алып келип, жаныбарларды машыктыруучу С. Реого сатат. Пале Роялдагы көрүүчүлөрдүн көңүлүн көтөрүү үчүн Рео Саарти көргөзмөсүнө койду. Саарти буга чейин эч кандай эркиндикке ээ болгон эмес. Ал чындыгында кулчулук шартта жашай баштаган. Тарыхта Бартмандын жаныбарга окшоп жакага тагылгандыгы далилденген. Көрсөтүүлөрдүн биринде Жаратылыш Тарыхы Музейинин салыштырма анатомиянын негиздөөчүсү жана профессору Жорж Кювье ага кызыга баштады. Ал Бартменди изилдей баштады - анын максаты жаныбарлар менен адамдардын ортосунда дайынсыз жоголгон байланыш бар экендигин далилдөөчү. Мындан тышкары, кыз сүрөтчүлөр үчүн жылаңач сүрөтүн тартууга милдеттүү болгон. Ырас, бул жерде Саарти дагы фартук жамбашын жаап турушу керек деп талап кылды.
Ушул окуялардан көп өтпөй, 1815-жылы декабрда Саарти Бартман өтө жакырчылыкта, аныкталбаган сезгенүү процессинен, сыягы, чечек, сифилис же пневмониядан көз жумган. Ал өлгөндөн кийин, Кювье байкуш аялдын денесин ачып, анын сөөктөрүн көрсөтө баштаган, анын 26 жаштагы аялдын өлүмүнүн себебин билүүгө каалоосу болгон эмес.
Саарти жөнүндө китептен алынган сүрөт / Wikipedia
Кыздын мээси, скелети жана жыныс мүчөлөрү коюлган Париж музейинен 2002-жылы гана анын сөөгү Түштүк Африкадагы мекенине экспорттолгон, негизинен Нельсон Манделанын жеке катышуусу менен.
Кувье өзүнүн монографиясында, расалык бир тараптуулукка карабастан, Саарти акыл эстүү аял болгонун, айрыкча, жүздөр үчүн мыкты эс тутуму бар экендигин мойнуна алган. Ал өзүнүн эне диалектисинде гана эмес, голланд тилинде да эркин сүйлөгөн, ошондой эле англис жана француз тилдеринде чыдамдуу сүйлөп, еврейдин арфасында ойноп, өз элинин каада-салты боюнча сонун бийлеген. Ошого карабастан, ал анын калдыктарын расисттик көз-караштардын негизинде чечмелеген: мисалы, Саартинин кичинекей кулактарын орангутан кулактарына салыштырган жана эч кандай шартта мүнөздүн жандуулугун жана үмүтсүздүктү каалабоону маймылдардан калган «мураска» байланыштырган.
