Белгисиздик учурунда руханий жактан сооронуч издейбиз. Православдык христиандар муну абдан жакшы түшүнүшөт, ошондуктан дубалдарга дубалдарга илинип турушат, ошондо алар тиленишет. Айрымдары аларды намаз окуп жатканда чыгыш тарапты көздөй кылып уюштурушат. Чыныгы православдыктар үчүн иконалар жөн гана жасалгалоочу элемент эмес, анткени Батыш Европадагыдай эле, алардын кымбаттыгынан улам, алар диний объект категориясынан жөнөкөй үй жасалгасына өтүшөт.
Буга ынануу үчүн, ишемби же жекшемби күнү эртең менен Москвада популярдуу Измайловский базарында сейилдөө жетиштүү болот, ал жерде кадимки шарттарда туристтер өзүлөрү менен кошо эстелик катары алып кетүү үчүн кол менен боёлгон иконалар менен соода кылышат. Көптөгөн жергиликтүү тургундар ыйыктардын бирдей сүрөттөрүн урматтоо менен сатып алышат.
Иконалар менен диний сүрөттөрдүн негизги айырмачылыгы, биринчиси, көркөм чыгармалар болгону менен, ошол эле учурда ыймандуу адам үчүн ыйык нерсе. Православдыктар иконалар намазды жеңилдетүүчү өзгөчө күчкө ээ, б.а. алар жөн гана ой жүгүртүү үчүн көркөм объект эмес. Православдыктар иконалардын энергиясы ыйык өзү катышкан ыйык сүрөттө камтылган деп эсептешет. Бул иконанын батасынын аркасында мүмкүн болду. Аны ыйыктагандан кийин, анда сүрөттөлгөн олуя менен анын жүзү ортосунда байланыш түзүлөт. Башкача айтканда, ыйыкталган сөлөкөт буга чейин эле бир керемет алып келет.
Керемет объект
Алгачкы иконалар Байыркы Египетте эллиндик мезгилдин сөөк коюу портреттери түрүндө тартылган деп эсептешет. Эллиндик (антиктин аягында) искусствосунун каада-салттарын жана айрым чыгыш тажрыйбаларын сиңирген Византия христиан иконасы сүрөтүнүн мекени болгон. Заманбап Түркиянын аймагынан иконалар менен сүрөт тартуу өнөрү Балкан өлкөлөрүнө жайылып, андан соң 15-кылымда искусствонун бул түрү Москва жана Новгороддо чоң популярдуулукка жетишкен азыркы Россиянын аймагына тараган.
Байыркы Россиянын эң көрүнүктүү сүрөтчүлөрү грек Теофан жана Андрей Рублев болгон. Алардын эмгектери орус орто кылымдык искусствосунун туу чокусу деп эсептелет жана Москвадагы белгилүү Третьяков галереясынын эң баалуу объектилеринин катарына кирет. Ошол мезгилде да бул сүрөтчөлөрдүн ысымдары сакталып калгандыгы таң калыштуу. Батыш Европада искусство көпкө чейин белгисиз бойдон калган жана Ренессанс гана сүрөтчүнүн фигурасын кайрадан баалап келген. Италияда жана Францияда Кайра жаралуу мезгилинде гана сүрөтчүлөр өзүлөрүнүн диний чыгармаларына так кол коё башташкан, андан кийин Батыш Европада светтик сүрөт пайда болуп, ал үчүн сүрөтчүнүн аты фундаменталдык мааниге ээ болгон.
18-кылымда иконка Падыша Пётр I тушунда чирип кеткен, ал Батыштын каада-салтын жана жашоону ушул бойдон чагылдырган реалисттик сүрөттү жакшы көргөн. Бирок императордун позициясына карабастан, сүрөтчөлөргө сүрөт тартуу салты Россияда ушунчалык тамырлагандыктан, ал агартуу жана 19-кылымда гана эмес, ошондой эле ар кандай диндер куугунтукка алынган Совет мезгилинде да сакталып калган.
Россиядагы илим менен диндин акылсыз каршылыгы ХХ кылымдын аягында гана алсырады. Бирок сүрөт сүрөтчөсү ушул учурга чейин жашап, аны жандандырууга мүмкүнчүлүк берди. Көпчүлүк учурда, иконалар сүрөтү 20-кылымдын аягына чейин Россияда сакталып калган бир нече монастырларда ушул салтты улантуунун аркасында сакталып калган. Бүгүнкү күндө Чыгыш Европанын көптөгөн элдери аны Россиянын иконаларында дүйнөнүн көркөм көрүнүшүнүн альтернативдүү жолу деп табышат.
Secret art
Православдык чиркөөгө кирүү чындыгында уникалдуу тажрыйба. Анын ичи фрескалар жана дубалдарга илинген же иконостазды түзгөн сансыз сүрөтчөлөр менен кооздолгон - ибадаткананын негизги бөлүгүн курмандык чалынуучу жайдан бөлүп турган чоң бөлүк. Айкелдер жана скульптуралар, батыш чиркөөлөрүнөн айырмаланып, православдык чиркөөлөрдө кездешпейт же өтө сейрек кездешет. Чиркөөчүлөр үчүн отургучтар же отургучтар коюлбайт, алар бүткүл кызматта турушат - дин кызматкерлеринин, хордун жана кээде чиркөөлөрдүн чогуу ырдаган майрамынын бир түрү. "Орто", "ректо" жана "докса" деген сөздөрдөн келип чыккан "православие" сөзүнүн өзү, "туура майрамдоону" билдирет.
Иконалардагы сүрөттөрдүн так эместиги жана боёлгон жүздөрдүн салыштырмалуу жаңы иконаларда деле эски көрүнүшү - мунун баары ушул искусствонун символикасы менен түшүндүрүлөт. Православие чиркөөсүндө камтылган сүрөттөр реалдуу эмес, алар идеалдуу дүйнөнү чагылдырат. Легенда боюнча, эгер Кудай Машаяктын образындагы адамдын кейпин кийбесе, анда Библияга ылайык, сөлөкөт тартуу мүмкүн эмес. Адамдардын образын чагылдырууга тыюу салган еврейлердин эски салты дагы тоскоол болгон. VII кылымда өткөрүлгөн жетинчи Экуменикалык Кеңешке чейин, Кудайдын уулу козунун формасында гана символдуу түрдө көрсөтүлө алган.
Кийинчерээк теологиялык талаш-тартыштар Батыш жана Чыгыш (православдык) чиркөөлөрүнүн ортосунда чоң бөлүнүү менен аяктады. Сөлөкөт православдыктын негизги атрибуту катары бекитилген.
Көркөм тенденциялар
Иконалар көбүнчө Исанын жүзүн чагылдырат жана бул сүрөт Куткаруучунун өмүрү учурунда тартылган сүрөттөрдөн шыктандырылган: мисалы, пес оорусу менен жабыркаган Агбар падышанын көрсөтмөсү боюнча жазылган Исанын сүрөтү. Же болбосо, кол менен жасалбаган белгилүү Куткаруучу - Вероника аттуу ыймандуу аялдын жоолуктагы Христос жүзүнүн изи. Уламышка ылайык, Машаяк Кальвариге бара жатып, ушул кол жоолукту бетине алып келгенде, бул сүрөттү калтырган. Бул ишеним сүрөтчүнүн сүрөтчүлөрү үчүн өтө маанилүү болгон: эгер Машаяк бизге өзүнүн сүрөтүн калтырып кетсе, анда сүрөтчү аны ошентип көчүрүп алсак болот, ошентип биз ага жакыныраак болуп калабыз.
Икона сүрөтүн тартуудагы дагы бир салттуу тема - бул Кудайды энеси - курсагында Кудайды көтөргөн улуу жана боорукер аял. Уламышка ылайык, кынтыксыз түшүнүк аркылуу жердеги аялдан Кудайдын төрөлүшү жогорудан берилген белги, бүткүл адамзатка асмандын ырайымы болуп калган. Ошентип, бул сүрөт сүрөтчүнүн дагы бир темасы. Алардын айтымында, мындай биринчи иконаны төрт евангелисттин бири болгон Ыйык Лука, башкача айтканда, Жаңы Келишимдин китептеринин авторлору жана Машаяктын жеке шакирттери жазган. Бүбү Мариям менен жеке тааныш болгондуктан, ал бизге өмүр бою элесин калтырды.
Сөлөкөт кантип жазылат
Иконанын сүрөтүн тартуу оор иш болуп көрүнүшү мүмкүн, бирок Барселонанын Арагон көчөсүндө жайгашкан Православие чиркөөлөрү, Ыйык Ыйык Теотокостордун Шапаат чиркөөсү, сүрөт сүрөт тартуу курстарын көп өткөрүшөт. Иконаны жасоонун биринчи кадамы - ага левкалар төшөлгөн жыгач тактайды даярдоо. Левкас - бордон даярдалган, порошокко эзилген жана "желим" менен аралаштырылган, өзгөчө табигый (жаныбарлар же өсүмдүктөр) компоненттеринен жасалган атайын ак топурак.
Андан кийин боёк (темпера) даярдалып, левкалар деп аталган атайын праймерге колдонулат. Ошол эле учурда, эрежелер сакталат: жүздөр ар дайым өтө жука, узунураак мурунга ээ, кулактар ар дайым башка тыгыз туура келет, бул биздин ичиндеги Кудайдын үнүн угушубуз керектигин билдирет. Көздөр ар дайым чоң жана терең.
Икона сүрөтү архаикалык живопись менен авангарддын ортосунда жайгашкан, анткени Православие Ренессанста орнотулган перспектива эрежелерин колдонбойт, бизди картинанын тереңине алып барган түз перспектива. Анын ордуна, иконалар тескери келечекти колдонушат, б.а. бардык саптар иконанын горизонтуна эмес, аны карап турган адамга багытталат. Көрүүчүнүн өзү сөлөкөттүн бир бөлүгү жана аны карап отурбай, анын ичинде "жашайт" деген ой. Айкелдин бир бөлүгү катары биз башка дүйнөдө, мисалы, бейиште экенибизди байкадык. Демек, сүрөтчө эч качан көлөкөлөрдү чагылдырбайт, анткени кудайдын жарыгы сүрөттүн ичинде, Эйденде пайда болот. Муну окшоштуруу үчүн, кудайдын жарыгын жана түбөлүктүүлүгүн билдирген алтын жана көк түстөр колдонулат.
